Kaasroute-schenking: Fiscale gevolgen bij afstand van vruchtgebruik

Het is niet ongebruikelijk dat ouders het levenslang vruchtgebruik hebben over één of meer goederen waarvan de kinderen de blote eigendom bezitten. Dit kunnen zowel onroerende als roerende goederen zijn. Bij het overlijden van de ouders (=vruchtgebruikers) worden de kinderen dan automatisch volle eigenaars. Soms wensen ouders echter al eerder afstand te doen van hun vruchtgebruik. Maar is dat überhaupt mogelijk? En zijn hieraan fiscale consequenties verbonden die relevant zijn voor uw persoonlijk financieel plan?
In dit artikel spit ik deze vraag uit, met onder meer het meest recente standpunt van de Vlaamse Belastingdienst (Vlabel) in deze materie.

Vruchtgebruik versus blote eigendom

Een opsplitsing van het eigendomsrecht in vruchtgebruik en blote eigendom kan op verschillende manieren ontstaan:

• Via schenking: ouders kunnen als volle eigenaars het levenslang vruchtgebruik behouden en de blote eigendom schenken aan hun kinderen. 

• Via erfenis: als een gehuwde ouder overlijdt, zal de langstlevende echtgenoot overeenkomstig het wettelijk erfrecht het levenslang vruchtgebruik erven van de volledige nalatenschap. De kinderen erven de nalatenschap in blote eigendom.

Afstand van vruchtgebruik roerende goederen via onderhandse akte

Als vruchtgebruikers van roerende goederen hebben ouders nog enige zeggenschap over de goederen en genieten zij ook van de eventuele inkomsten van de activa (bijvoorbeeld de dividenden en intresten van een geschonken effectenportefeuille).
Na verloop van tijd vinden ouders-vruchtgebruikers het soms niet meer nodig om te beschikken over deze zeggenschap en/of inkomsten. De inkomsten zijn bijvoorbeeld niet (langer) nodig om de levensstandaard te kunnen behouden wegens andere inkomstenbronnen en ze hebben vertrouwen in hun kinderen om verstandig om te gaan met de goederen. De vruchtgebruikers kunnen dan afstand doen van hun vruchtgebruik zodat de kinderen volle eigenaars worden. 
Opgelet: afstand doen van het vruchtgebruik kan via een onderhandse akte op voorwaarde dat het roerende goederen betreft.

Wat zijn de fiscale gevolgen?

In België is een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik enkel mogelijk via een notariële akte. Een notariële schenkingsakte moet verplicht worden geregistreerd door de notaris zodat schenkbelasting onvermijdelijk is. En ook al schenkt u enkel de blote eigendom, toch is schenkbelasting verschuldigd op de waarde in volle eigendom. De latere afstand van het vruchtgebruik is dan wel mogelijk zonder nogmaals schenkbelasting te betalen op de waarde van het vruchtgebruik.

De gevolgen van de kaasroute: 4 scenario’s

Tot 15 december 2020 was het echter mogelijk om roerende goederen te schenken met voorbehoud van vruchtgebruik via een notaris in het buitenland zonder deze schenking te registreren in België. De heffing van schenkbelasting in België kon u op deze manier vermijden. Deze techniek staat beter bekend als de ‘kaasroute’, aangezien deze schenkingen vaak in Nederland doorgingen.
Wie anno 2025 afstand wenst te doen van het vruchtgebruik dat via de kaasroute is ontstaan, zal mogelijks wel schenkbelasting moeten betalen. Dit hangt namelijk af van twee zaken:

• Wordt de akte geregistreerd? 

• Beschouwt Vlabel de afstand van het vruchtgebruik als een schenking van vruchtgebruik?

Er is in principe geen sprake van een schenking van vruchtgebruik als de afstand eenzijdig gebeurt:

• zonder begiftigingsinzicht: dit houdt in dat de vruchtgebruiker niet de intentie heeft om te schenken.

• zonder tussenkomst (=aanvaarding) van de blote eigenaars: de kinderen zijn m.a.w. niet actief betrokken. 

Wie daartoe een onderhands document opstelt, moet dit ook niet verplicht laten registreren. Bij gebrek aan registratie zal uiteraard geen schenkbelasting worden geheven. Wie toch vrijwillig overgaat tot registratie, zal in principe slechts het algemeen vast recht van 50 euro moeten betalen.

Oordeel Vlabel doorslaggevend voor schenk- of erfbelasting

• Als Vlabel oordeelt dat de vruchtgebruiker wel handelde met begiftigingsinzicht (animus donandi), m.a.w. wel met de intentie om te schenken, dan zal bij de registratie van de afstandsakte wel schenkbelasting verschuldigd zijn. In het Vlaamse Gewest bedraagt het tarief 3% voor een schenking van roerende goederen aan kinderen.

• Kiest u ervoor om de akte van afstand niet te registreren, dan zal, zoals eerder al vermeld, geen schenkbelasting worden geheven. Let wel op: wanneer de vruchtgebruiker komt te overlijden binnen de vijf jaar dat hij of zij afstand deed van het vruchtgebruik, dan moet u rekening houden met de fictiebepaling van artikel 2.7.1.0.5 van de Vlaamse Codex Fiscaliteit. Daarin staat dat niet-geregistreerde schenkingen die plaatsgrepen in de vijf jaar voor het overlijden wel onderworpen zijn aan erfbelasting. Echter, omdat het vruchtgebruik automatisch vervalt bij overlijden, aanvaardt Vlabel in haar standpunt nr. 23011 dat het vruchtgebruik op dat ogenblik geen waarde meer heeft, waardoor er in de praktijk geen erfbelasting wordt geheven.

• Eind 2024 heeft Vlabel zijn standpunt nr. 23011 aangevuld met een alinea waarin wordt bevestigd dat hetzelfde geldt als het vruchtgebruik niet werd gevestigd door een schenking, maar werd verkregen door overlijden. Dus ook bij afstand van een erfrechtelijk vruchtgebruik - met begiftigingsinzicht – in de vijf jaar voor het overlijden van de vruchtgebruiker mag als waarde nul worden vermeld in de fiscale aangifte van nalatenschap.  

1 voorbeeld, 4 scenario’s

Stel: Jan schonk in 2018 via een notaris in Nederland (zonder registratie in België) de blote eigendom van een effectenportefeuille aan zijn kinderen, maar hield zelf het vruchtgebruik ervan. In 2025 besluit Jan dat hij de inkomsten uit de portefeuille niet meer nodig heeft en doet afstand van het vruchtgebruik via een onderhandse akte.

Vermijd ongewenste fiscale gevolgen: laat u bijstaan

Een schenking van roerende goederen met voorbehoud van vruchtgebruik is een veel gebruikte techniek in het kader van doordachte vermogens- en successieplanning. Afstand doen van dit vruchtgebruik kan serieuze fiscale gevolgen hebben en vereist dan ook een doordachte aanpak. Bovendien is het leven allesbehalve statisch en kunnen uw wensen en verwachtingen wijzigen waardoor uw financieel plan op maat eveneens bijsturing nodig heeft. Om onverwachte en ongewenste fiscale gevolgen te vermijden, is het dan ook aangeraden om u te laten bijstaan door de financiële, fiscale en juridische experten van Strategica, die er samen met u voor zorgen dat uw persoonlijk financieel plan evolueert met uw leven.